თემა: :გარემო და ჯანმრთელობა"

დღეისათვის ადამიანის სასიცოცხლო გარემო მთელ მსოფლიოში და მათ შორის საქართველოში, მწვავე ეკოლოგიურ კრიზისს განიცდის. ამასთან დაკავშირებით უნდა გვახსოვდეს, რომ ადამიანთა ჯანმრთელობის დარღვევები გარემოს მრავალი ფაქტორის ზემოქმედებით შეიძლება იყოს გამოწვეული; მაღთგან უპირველეს ყოვლისა, უნდა დავასახელოთ ატმოსფერული ჰაერის, სასმელი წყლისა და ღია წყალსატევების, ნიადაგის და საკვები პროდუქტების ტოქსიკური (მომწამლავი) ნივთიერებით, პესტიციდებით, მძიმე ლითონებით და მისთ. დაბინძურება. გარემოს ფაქტორების ზემოქმედების მიმართ ბავშვის ორგანიზმი გარესამყაროზე ნაკლებად გამძლეა; მაგ: ზრდასრული ადამიანის ორგანიზმს 1,000 მგ–მდე ნიტრატების შეთვისება საფრთხეს არ უქმნის, მაშინ, როდესაც ჩვილი ბავშვის ორგანიზმისათვის 10–20 მგ–ზე მეტი დოზა სახიფათოა. რაც უფრო მცირეწლოვანია ბავშვი, მით უფრო მგრძნობიარეა იგი გარემო ზემოქმედების მიმართ. სახელმწიფო ვალდებულია იზრუნოს გარემოს ეკოლოგიური მდგომარეობის გაუმჯობესებაზე. ამასთან, ძალზე მნიშვნელოვანია, რო მოსახლეობას გარემოს პრობლემის შესახებ გარკვეული ცოდნა გააჩნდეს. აქვე მოგახსენებთ 6 ძირითად რეკომენდაციას, რომლის გათვალისწინებაც ნაწილობრივ მაინც დაგვაზღვევს გარემოს ფაქტორების მავნე ზემოქმედებისაგან.
ძირითადი რეკომენდაციები:
1. დიდხანს არ უნდა გავჩერდეთ ქალაქის იმ ადგილებში, სადაც ატმოსფერული ჰაერი ძლიერ დაბინძურებულია.
2. შეძლებისდაგვარად არ გამოვიყენოთ ღია წყალსატევების თუ გამდინარე წყლები დასაბანად, ჭურჭლის გასარეცხათ, მითუმეტეს–სასმელად.
3. შეძლებისდაგვარად არ მოვიხმაროთ საკვები პროდუქტები, თუკი მეტ–ნაკლებად საფუძვლიანი ეჭვი გვაქვს, რომ ისინი ქიმიური სასუქების ჭარბი გამოყენებით, შეიძლება იყოს მოყვანილი; აგრეთვე, უნდა მოვერიდოთ საეჭვო წარმომავლობის პროდუქტების მოხმარებას.
4. ნუ გამოვიყენებთ საკვებში ისეთ ველურ მცენარეებს, რომელთა თვისებების შესახებ საკმარისი ცოდნა არ გაგვაჩნია.
5. მზეზე დიდხანს ნუ გავჩერდებით ქუდის გარეშე, რადგან ამან შეიძლება მზის დაკვრა გამოიწვიოს.
6. თვალყური უნდა გადევნოთ ბინაში ჰაერის ტემპერატურასა და სინოტივეს; ნუ დავაბინძურებთ ბინის გარემოს თამბაქოს ან სხვა სახის ბოლით და მწერების თუ პარაზიტების საწინააღმდეგო ქიმიური საშუალებებით.
დამხმარე ინფორმაცია:
1. დიდხანს არ უნდა გავჩერდეთ ქალაქის იმ ადგილებში, სადაც ატმოსფერული ჰაერი ძლიერ დაბინძურებულია.
• უნდა მოვერიდოთ სეირნობას გადატვირთული სატრანსპორტო მაგისტრალების უშუალო სიახლოვეს (თბილისში ჰაერის საერთო დაბინძურების 81% ავტოტრანსპორტზე მოდის)
• რაც შეიძლება მეტი დრო უნდა დავყოთ ფაბრიკა–ქარხნებისა და სატრანსპორტო მაგისტრალებიდან მოშორებით, სუფთა ჯაერზე, „მწვანე ზონაში“.
2.შეძლებისდაგვარად არ გამოვიყენოთ ღია წყალსატევებისა თუ გამდინარე წყლები დასაბანად, ჭურჭლის გასარეცხად, მითუმეტეს–სასმელად.
• უდიდეს პრობლემას წარმოადგენს მდინარეებისა და ღია წყალსატევების ორგანული (ყოფითი ჩამდინარე წყლები, ფერმების ნარჩენები, ნავთობპროდუქტები და მისთ.) და სამრეწველო ქიმიური ნარჩენებით დაბინძურება. ამიტომ უნდა მოვერიდოთ –განსაკუთრებით ქალაქების ფარგლებში და მათ სიახლოვეს–მდინარეებსა და სხვა წყალსატევებში ბანაობას. მთელ რიგ მონაკვეთებში ძლიერ დაბინძურებულია შავი ზღვაც, ამიტომ ასეთ ადგილებში ბანაობისაგან თავი უნდა შევიკავოთ.
• შეძლებისდაგვარად არ გამოვიყენოთ დასაბანად, ჭურჭლის სარეცხად და მითუმეტეს სასმელად წყლის ნაკადები თუ ნაკადულები, რომლებიც მიწის ზედაპირზე ღიად მიედინება. ამ მიზნებისათვის მეტად გამოსადეგია მიწიდან გამომავალი წყაროები , რადგან მიწის ქვეშ მოძრაობისას წყალი ნაწილობრივ ბუნებრივად იფილტრება. ნებისმიერ შემთხვევაში, სასმელად და საკვების მოსამზადებლად გამოყენებული წყლის წინასწარ დადუღრებით თავს დავიზღვევთ ინფექციებისაგან.
• ცივ სასმელ წყალთან ერთად, საყოფაცხოვრებო მიზნებისათვიას გოგირდწყალბადიანი თერმული წყლების სასმელად გამოყენება არ შეიძლება, ხოლო ასეთი წყლებით საკვები პროდუქტებისა თუ ჭურჭლის რეცხვა და ამ წყლებით კბილების წმენდისას სარგებლობა მიზანშეწონილი არ არის.
3.შეძლებისდაგვარად არ მოვიხმაროთ სკვები პროდუქტები, თუკი მეტ–ნაკლებად საფუძვლიანი ეჭვი გვაქვს, რომ ისინი ქიმიური სასუქების ჭარბი გამოყენებით შეიძლება იყოს მოყვანილი; აგრეთვე უნდა მოვერიდოთ საეჭვო წარმომავლობის პროდუქტების მოხმარებას;
• საქართველოში რეგისტრირებულია ქიმიური სასუქების ჭარბი გამოყენების შედეგად მოყვანილი პროდუქტებით მოწამვლის შემთხვევები; ამიტომ შეძლებისდაგვარად არ უნდა მოვიხმაროთ საკვები პროდუქტები, თუკი სერიოზულად ვეჭვობთ, რომ ისინი ქიმიური სასუქების ჭარბი გამოყენებით არის მოყვანილი; ბაზრებში უნდა მოვითხოვოთ საკვები პროდუქტის ვარგისიანობის დამადასტურებელი სერთიფიკატი.
• უკანასკნელ ხანს საქართველოში სხვადასხვა ქვეყნებში წარმოებული მრავალი ახალი პროდუქტი გამოჩნდა. მათი უმრავლესობა ეკოლოგიურად სუფთა არ არის. უნდა მოვერიდოთ საეჭვო წარმომავლობის პროდუქტების მოხმარებას, ნებისმიერ შემთხვევაში არ უნდა შევიძინოთ ის პროდუქტები, რომლებზეც მითითებული არ არის მათი შენახვის ვადა და მწარმოებლის მისამართი;
• უმჯობესია ბავშვების საკვებად ახალი, ნატურალური პროდუქტი გამოვიყენოთ.
4.ნუ გამოვიყენებთ საკვებში ისეთ ველურ მცენარეებს, რომელთა თვისებების შესახებ საკმარისი ცოდნა არ გაგვაჩნია.
• ბევრი ველური მცენარე თუ სოკო მომწამლავ ნივთიერებებს შეიცავს, ამიტომ არ უნდა გამოვიყენოთ საკვებში ჩვენთვის მეტნაკლებად უცნობი მცენარეები.
• არ უნდა შევაგროვოთ მცენარეები თუ მათი ნაყოფი ავტომაგისტრალების მიმდებარე მონაკვეთებში (მათგან 50 მ.–ზე ახლოს), რადგან სწორედ აქ ნიადაგში გროვდება ავტომანქანების მიერ გამომუშავებული მომწამლავი ნივთიერებების უდიდესი ნაწილი, რომლებსაც მცენარეები ითვისებენ.
• მკაცრად უნდა ავუკრძალოთ ბავშვებს მათთვის უცნობი ნაყოფის თუ კენკრის, მცენარეთა თესლების და მისთ. შეგროვება და გასინჯვა.
• ადამიანის სოკოთი (თუ სხვა მიზეზით) მოწამვლის შემთხვევაში მას მაშინვე უნდა აღმოვუჩინოთ პირველადი დახმარება:
• შევეცადოთ, რომ ადამიანს დაეწყოს პირღებინება (თუკი იგი გონზეა), მივაღებინოთ მცირე ოდენობის წყალში გახსნილი აქტივირებული ნახშირი;
• ვასვათ დიდი რაოდენობის წყალი და რძე;
• გამოვუძახოთ ექიმს ან სასწრაფოდ გადავიყვანოთ ადამიანი საავადმყოფოში;
5.ადამიანმა ქუდის გარეშე დიდხანს არ უნდა დაჰყოს მზეზე, რადგან ამან შეიძლება მზის დაკვრა გამოიწვიოს;
 თავშიშველი ადამიანი დიდხანს არ შეიძლება გავაჩეროთ მზეზე. ამასთამ , უნდა გვახსოვდეს, რომ მზე უფრო მეტად მწველია მთაში და ზღვის სანაპიროზე;
თუკი ადამიანს მზემ დაჰკრა, მას უმალ უნდა აღმოვუჩინოთ პირველადი დახმარება;
 გადავიყვანოთ ჩრდილჩი, გრილ ადგილას და გავხადოთ ტანსაცმელი;
 თავი და მკერდი გრილი წყლით უნდა დავუსველოთ;
 საჭიროების შემთხვევაში (თუკი ადამიანს სუნთქვა უჭირს) ხელოვნური სუნთქვა ჩავუტაროთ;
6.თვალყური უნდა ვადევნოთ ბინაში ჰაერის ტემპერატურასა და სინოტივეს, ნუ დავაბინძურებთ ბინის გარემოს თამბაქოს ან სხვა სახის ბოლით და მწერების თუ პარაზიტების საწინააღმდეგოქიმიური საშუალებებით.
 იმ ოთახებში, სადაც ბავშვებს უმეტესი დროის გატარება უხდებათ, ჰაერის ზომიერი ტემპერატურა და სინოტივე უნდა იყოს დაცული. ოთახის მაღალი ტემპერატურა შედარებით დაბალ ტენიანობასთან შეხამებით იწვევს ცხვირის ლორწოვანი გარსის გამოშრობას, რითაც მის მიკრობებისაგან დაცვის უნარი ქვეითდება. გარდა ამისა, ასეთი მიკროკლიმატი თავის ტკივილების, დაღლილობის შეგრძნების, გაღიზიანებადობის, ასთმის და სხვ. წარმოშობას უწყობს ხელს. ოთახში არ შეიძლება იყოს არც დაბალი ტემპერატურა, რომელიც ბავშვის ხშირ გაციება–ხველებას იწვევს.
 მოზარდები არათუ არ უნდა ეწეოდეს, არამედ არ უნდა იმყოფებოდეს იმ ოთახებში, სადაც სხვები ეწევიან; ასეთ გარემოს მაქსიმალურად უნდა მოვარიდოთ პატარებიც, რათა ისინი უნებლიე პასიური მწეველის როლში არ აღმოჩნდნეს;
 თამბაქო 7,000–მდე კომპონენტს შეიცავს, რომელთა უმეტესობა მომწამვლელია; ნიკოტინი შხამია, რომელიც, უპ.ყ.,ნერვულ სისტემას აზიანებს ;
 ნახშირის ან შეშის წვისას ბევრი მაბნე ნივთიერება გამოიყოფა, ამიტომ თუკი ოთახების გასათბობად ასეთი საშუალებები გამოიყენება, მაქსიმალურად უნდა შევაცადოთ, რომ კვამლი საცხოვრებელ ოთახებში არ დაგროვდეს, არა არის მიზანშეწონილი ოთახების ღია ტიპის გაზქურებით ან ნავთქურებით გათბობა.
 ოჯახებში ხშირად ინახება მწერების თუ პარაზიტების საწინააღმდეგო სხვადასხვა ქიმიური საშუალება, რომელთა ორგანიზმში შეღწევა (პირის ღრუდან, კანიდან, ან , მათი ანაორთქლის შესუნთქვის გზით) ადამიანის ჯანმრთელობისათვის დიდ საფრთხეს წარმოადგენს. ისინი უნდა ინახებოდეს ბავშვისათვის მიუწვდომელ ადგილებში. გარდა ამისა, ოთახებში, სადაც ეს ქიმიური საშუალებებიო მოიფრქვევა, ბავშვები მხოლოდ ოთახების სრული განიავების შემდეგ უნდა შევუშვათ.
1996 წლის 11 ივლისს „საქართველოს რესპუბლიკაში“ გამოქვეყნდა მსოფლიო პოლიტიკის კვლევის სერთაშორისო ცენტრის ხელმძღვანელის მოადგილის გურამ უსტიაშვილის სტატია: „ფრთხილად ჯანმრთელობისათვის სახიფათოა!“ სტატიის მთავარი თემაა, რომ საქართველოს სამომხმარებლო ბაზარი გაივსო ჯანმრთელობისათვის სახიფათო საქონლით „ერთი და იმავე კომპანიას შეუძლია აწარმოოს ერთი და იმავე პროდუქციის სამი კატეგორია: 1.შიდა ბაზრისათვის, 2.საექპორტო, 3,ყველაზე ცუდი ხარისხის, განვითარებად ქვეყნებში გადასატანად. სწორედ უკანასკნელ კატეგორიას მიეკუთვნება იმ კვების პროდუქტები, სიგარეტისა და სასმელების 80 %, ტყავფეხსაცმლისა და საფეიქრო მრეწველობის პროდუქციის 70%, მედიკამენტების 90%, რომელიც მესამე სამყაროს ქვეყნებშია ექსპორტირებული...
ჰოლანდიასა და გერმანიაში წარმოებული „კოკა–კოლა“ და მარგარინი, რომელიც დიდი რაოდენობით შემოდის თანამეგობრობისა და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებში, შეიცავს კიბოს წარმომქმნელ ემულგატორს, შეფუთულ ყუთში თვალსაჩინო ადგილზე აღნიშნულია სიმბოლო E-320 ამ პროდუქტის რეალიზაცია აკრძალულია ინდუსტრიულად განვითარებულ ქვეყნებში, თუმცა, როგორც ჩანს, სხვებისთვის მათი წარმოება კვლავ გრძელდება. მაგრამ ამ ემულგატორის ნიშნით არ ამოიწურება სიცოცხლისთვის საშიში „ნივთიერება–სიმბოლოები“, იგი ითვლის არანაკლებ 30 (ელიტურ რეგიონების აკრძალულ) ემულგატორს, რომელიც ფართოდ გამოიყენება მესამე კატეგორიის ქვეყნებში (ძირითადად ყოფილ სსრკ–ს რესპუბლიკებში) ექსპორტირებული და „ჰუმანიტარული დახმარების“სახით მიწოდებული საკვებ პროდუქტებში. „ღია ბაზრის“ პოლიტიკამ და საქართველოს „აღიარებამ“ განვითარებად ე.ი. მესამე კატეგორიის ქვეყნად, გამოიწვია სამომხმარებლო ბაზრის ყველაზე ცუდი ხარისხის საქონლით გაჯერება. „...მოზღვავდა უცხოური საეჭვო წარმოების უხარისხო პროდუქცია (ღვინო, არაყი, კონიაკი, სიგარეტი,...კონსერვები) რომელთა უდიდესი უმრავლესობა ემულგატორებით არის დამუშავებული და შეიცავს ადამიანის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის უდიდეს საფრთხეს. აღსანიშნავია ისიც, რომ მრავალი საქონელი ჩვენს ბაზრებზე გაცილებით იაფად იყიდება, ვიდრე საზღვარგარეთ მათი წარმოების ადგილზე (სიგარეტი, არაყი).
საზღვარგარეთის, განსაკუთრებით ზოგიერთი თურქული წარმოების საქონლის უვარგისობა არაერთხელ გვსმენია, წაგვიკითხავს მაგრამ სერიოზული ყურადღება არ მიგვიქცევია მისთვის, ყველაფერი ჭორის დონეზე იყო. ახლა კი, როცა სამთავრობო გაზეთით კომპეტენტური პიროვნება გვეუბნება მას სულ სხვა აღქმა და დამოკიდებულება სჭირდება.
მაინც რა ვქნათ? – სანამ მთავრობა აკრძალავს, ქვეყანაში ვადაგადაცილებული ემულგატორებით დამუშავებული ფალსიფიცირებული პროდუქციის შემოზიდვას არ შევიძინოთ კვების პროდუქტები თუ სხვა ნაწარმი, რომელზედაც დასმულია „სიმბოლოები“ და იწვევს დაავადებებს. ქვემოთ დანართის სახით შემოგთავაზებთ ემულგატორებისა და მათი მავლებლობის სიას.
დღეისათვის კლინიკური ეკოლოგია წარმოადგენს ერთ–ერთ პრიორიტეტულ მიმართულებას მსოფლიოს წამყვანი ქვეყნების მედიცინაში. გარემოს დაბინძურება განაპირობებს ადამიანის ორგანიზმსა და მის გარემოში – ჰაერი, წყალი, ნიადაგი, ცხოველურ და მცენარეულ სამყაროში ტოქსიური ნივთიერებების დასაშვებ ნორმაზე მეტად მომატებას, რასაც მოჰყვება სხვადასხვა ქრონიკული დაავადების მკვეთრი ზრდა.
ორგანიზმის ლატენტური დაზიანება გარემოს დამაბინძურებელთა ხარჯზე, ფარულად მიმდინარე ქრონიკული ინტოქსიკაციები, წარმოადგენს სადღეისოდ ძალზედ აქტიურ ეკო-ჰიგიენურ და კლინიკურ პრობლემას. მით უმეტეს, რომ მძიმე მეტალების ტოქსიური ზემოქმედება შეიძლება გაიზარდოს პოპულაციურ დონეზე მოსახლეობის შემდეგ თაობებშიც. ყოველივე ზემოთ აღნიშნული ქმნის თვალით უხილავ ეკოლოგიურ კატასტროფას, რომლის ინდიკატორსაც წარმოადგენს მოსახლეობის, განსაკუთრებით კი ბავშვთა ავადობა. ეკოლოგიური აგრესიის პირველი ნიშნებია ბავშვთა მოსახლეობაში ზემო და ქვემო სასუნთქი გზების და კუჭ–ნაწლავის ტრაქტის ქრონიკული მორეციდივე დაზიანებები, რომლებიც კლინიკურად გამოვლინდება ქრონიკული ინფექციური კერების გაჩენაში, კუჭ–ნაწლავის ტრაქტის ნორმალური ბიოლოგიური ფლორის დარღვევაში, ალერგიული პათოლოგიების (კანის და სასუნთქი სისტემის) ტიპიური და ატიპიური ფორმების გახშირებაში და ამასთანავე აღნიშნული პათოლოგიების სტანდარტული სქემით მკურნალობის არაეფექტურობაში. ზემოთ აღნიშნული პრობლემები საერთოა როგორც მსოფლიოს განვითარებადი ქვეყნებისათვის, ასევე საქართველოსთვისაც.
აქედან გამომდინარე, არახელსაყრელი ეკოლოგიური ფაქტორების გავლენის შედეგად განვითარებულ დაავადებათა რეტროსპექტული და პროსპექტული ანალიზი, გარემოს მავნე ფაქტორების შესწავლასთან ერთად , წარმოადგენს აუცილებელ პირობას სწორი პრევენციული და პროფილაქტიკური ღონისძიებების შესამუშავებლად და არის ერთადერთი და ძირითადი ინსტრუმენტი ეკოლოგიური პრობლემების გადასაწყვეტად. დღესდღეობით ჩვენ ვცხოვრობთ ეპოქაში სადაც მსოფლიოს ეკოლოგიური კატასტროფები ემუქრება. ატმოსფეროს, წყლის და გარემოს დაბინძურების მაჩვენებლმა მაქსიმუმს მიაღწია და ვინ უწყის როდის შეწყვეტს ჩვენი პლანეტა არსებობას. მართალია წყლის და გარემოს დაბინძურება ეკოლოგიური კატასტროფის ყველაზე დიდი გამოხატულებაა, მაგრამ პირველი ადგილი მაინც ატმოსფეროს დაბინძურებას უჭირავს. ადამიანმა საკვების გარეშე შეიძლება მაქსიმუმ 40 დღე გაძლოს, წყლის გარეშე 1 კვირა, მაშინ როცა ჰაერის გარეშე იგი მხოლოდ რამდენიმე წუთს ძლებს. აქედან ვრწმუნდებით თუ რაოდენ დიდი მნიშვნელობისაა ატმოსფეროს მდგომარეობა კაცობრიობისთვის, მაგრამ სამწუხაროა რომ ამ ფაქტს ყველა როდი უყურებს გახელილი თვალებით. ატმოსფეროს დაბინძურება შეიძლება გამოწვეულ იქნას როგორც ბუნებრივი პროცესების მიმდინარეობით (ტექტონიკური ძვრები, ვულკანების ამოფრქვევა, ქარიშხლები და ა.შ.), ასევე ადამიანის სამეწარმეო საქმიანობის შედეგად, რომელიც ანთროპოგენურ ფაქტორადაა მიჩნეული. ბუნებრივი მაჩვენებელი გაცილებით ჩამორჩება ანთროპოგენური დაბინძურების ნიშნულს. ანთროპოგენური დაბინძურების მთავარი წყაროებია: თბოელექტროსადგურები (თეს), ატომური ელექტროსადგურები (აეს-მართალია ამ უკანასკნელზე უსაფრთხოების გამკაცრებული ნორმებია დადგენილი, მაგრამ კაცობრიობას ახსოვს ატომური დაბინძურების წლები, მაშინ როცა მთელმა მსოფლიომ ეკოლოგიური კატასტროფა განიცადა: ჩერნობილი, აშშ აეს და ა.შ.), ტრანსპორტი (ძირითადად გაუმართავი ძრავები, არასრული წვის დროს წარმოქმნილი მხუთავი აირები: აზოტის ჟანგი, გოგირდის ჟანგი და ა.შ.), შავი მეტალურგია, ფაბრიკა-ქარხნები და ვინ მოსთვლის კიდევ რამდენი დიდი თუ პატარა ფაქტორი. ეკოლოგიური კატასტროფების თავიდან აცილების მიზნით საჭიროა მთელს მსოფლიოში გატარდეს ატმოსფეროსა და გარემოსდაცვითი ღონისძიებები, მოხდეს ტრადიციული ეკოლოგიურად დამაბინძურებელი ენერგო წყაროების ჩანაცვლება ალტერნატიული უსაფრთხო ენერგო სისტემებით. საწვავზე მომუშავე ტრანსპორტი გადავიდეს ელექტრო ენერგიისა და მზის ენერგიის წყაროებზე, რაც თანამედროვე ტექნოლოგიების განვითარების ეპოქაში უკვე შესაძლებელია. თითოეული ჩვენთაგანის ვალია ცივი გონებით გავაცნობიეროთ ეს ყოველივე და დროულად მივიღოთ გადამჭრელი ზომები. ადამიანმა გარემოს ისე უნდა დაუგდოს ყური თითქოს საკუთარი გულის რიტმს უსმენდეს, წინააღმდეგ შემთხვევაში დაირღვევა ბუნებაში მიმდინარე ჯაჭვად ქცეული შეუქცევადი პროცესები და პლანეტა დედამიწა ადამიანისთვის ვეღარ უზრუნველყოფს სასიცოცხლო პირობებს.
გარემოს დაცვა გულისხმობს ყველა იმ ღონისძიებას, რომელიც მიზნად ისახავს ადამიანის და ბუნების სასიცოცხლო საფუძვლების მთლიანობაში შენარჩუნებას და გარემოს არსებული დაზიანებების აღმოფხვრას. აქ წინა პლანზე დგას ადამიანის მიერ გამოწვეული ზიანის შეზღუდვა. ცხოველთა და ბუნების დაცვისაგან განსხვავებით, გარემოს დაცვა კონცენტრირდება არა გარკვეული ლანდშაფტების ან ცალკეული საფრთხეში მყოფი ცხოველებისა თუ მცენარეების დაცვაზე, არამედ ზრუნავს ბუნებრივი სასიცოცხლო საფუძვლების ერთი მთლიანობის შენარჩუნებაზე ყველა ცოცხალი არსების კეთილდღეობისათვის. ადამიანი ცხოველებისა და მცენარეებისაგან განსხვავებით არ არის შეგუებული რომელიმე გარკვეულ გარემო(ცვა)ს, იგი მის გარემოს ტექნიკის დახმარებით თავისი მოთხოვნილებების მიხედვით აფორმირებს, მას შეუძლია ბუნებრივად მოცემული საცხოვრებელი პირობები შეცვალოს რითაც ხშირად არღვევს ეკოლოგიას. გარემოს დაზიანების პირველსაწყისები უძველეს წარსულში უნდა ვეძებოთ, ისინი ჯერ კიდევ 10 000 წელზე მეტი ხნის წინათ, როცა ადამიანებმა მიწათმოქმედება და მეცხოველეობა დაიწყეს. ტყეების ქვედა იარუსის მცენარეები შინაურმა ცხოველებმა გადაჭამეს, მიწათმოქმედების წინაპირობების შექმნამ გამოიწვია ფართომასშტაბიანი ეროზიები. მოგვიანებით ბერძნულ და რომაულ ანტიკურ პერიოდში საწვავი და გემთმშენებლობისათვის საჭირო საშენი მასალების მოსაპოვებლად ხმელთაშუაზღვის აუზში მრავალი მთის ფერდობზე გაიჩეხა ტყე და ამის შედეგად გამოწვეული გახრიოკებული ლანდშაფტების ნახვა დღესაც შეიძლება, მაგრამ იმ დროს ეს ადრეული გარემოს დაზიანებები ძირიათადად რეგიონალურად იყო შემოსაზღვრული, დღეს არსებობს საფრთხე მსოფლიო მასშტაბების ნგრევისა და ამით ასევე ადამიანის სასიცოცხლო საფუძვლების განადგურებისა. ასეთი გლობალური გავლენის მაგალითებია: სათბურის ეფექტი, ოზონის შრის დაზიანება (ოზონის ხვრელი, ოზონის ფენა, ოზონი, კლიმატი), ჯუნგლების განადგურება, მსოფლიო ოკეანის დაბინძურება. გარემოს დაზიანების ნაციონალური და რეგიონალური შედეგების მაგალითებია: ცხოველთა და მცენარეთა სახეობების გადაშენება, ნიადაგის მოწამვლა, ნიადაგის ეროზია, ნაგვის ( ნარჩენების) მთები, ჰაერში მომწამლავი ნივთიერებების შემცველობის ზრდა, მძიმე მეტალებითა და პესტიციდებით დაბინძურებული საკვები და ზრდადი ხმაური... დღევანდელი გარემო პირობების გამომწვევი მიზეზები სხვადასხვაგვარია: ინდუსტრიული წარმოებისას იხარჯება ნედლეული და ენერგია, წარმოებისას წარმოიქმნება ნარჩენები, ნარჩენი პროდუქტები წამლავენ წყალს, ჰაერს და ნიადაგს, თანამედროვე სოფლის მეურნეობა იყენებს უზარმაზარ მიწის ფართობებს, მიწის განოყიერებისათვის და მცენარეთა დასაცავად გამოყენებული ქიმიური საშუალებები წამლავენ ნიადაგს და წყალს, მოსახლეობის რაოდენობის სწრაფი ზრდა იწვევს არა მარტო შიმშილს და სიღარიბეს, ასევე გარემოს განადგურებას, რადგან მეტ ადამიანს მეტი საცხოვრებელი სივრცე და მეტი საკვები სჭირდება. ამავე დროს უნდა აღინიშნოს, რომ მაღალგანვითარებული ინდუსტრიული ქვეყნების მოსახლეობა გაცილებით მეტად აზიანებს გარემოს, ვიდრე ღარიბი ქვეყნების მოსახლეობა. გარემოს დაბინძურება წარმოიშვება არა მარტო ინდუსტრიული წარმოებისას, არამედ გარემოს საყოფაცხოვრებო პირობებში ენერგიის გამოყენებით, გათბობის მოწყობილობათა გამონაბოლქვებით, ისევე როგორც ნაგვითა და ქიმიური ნივთიერებებით(მაგალითად, სარეცხი და საწმენდი საშუალებები) და სასმელი წყლის გაფლანგვით ( არა მომჭირნედ გამოყენებით). ერთ-ერთ ყველაზე ძნელად გადასაჭრელ პრობლემას წარმოადგენს წყლის და ჰაერის დაბინძურება, ენერგიის და ფართობის გადამეტებული გამოყენება, ისევე როგორც ტრანსპორტით გამოწვეული ხმაურის პრობლემა. განვითარებად ქვეყნებში გარემოს საფრთხეში ჩაგდება ხშირად ეკონომიური იძულებითაა გამოწვეული. ერთის მხრივ ტყიანი მასივების დიდი ფართობების ჩეხვა საძოვრებისა და სახნავ-სათესი ფართოებების მისაღებად, რომელებიც მონოკულტურების მოსაყვანად გამოიყენება, მეორეს მხრივ კი - გარემოსათვის მავნე საწარმოების "დასახლებით", რომელებიც ინდუსტრიულ ქვეყნებში ნებადართულიც კი არ არის. დღეისათვის საქართველოში შექმნილია „საქართველოს მწვანეთა მოძრაობა“. საქართველოს მწვანეთა მოძრაობა/დედამიწის მეგობრები–საქართველო – წარმოადგენს არასამთავრობო ორგანიზაციას, რომელიც მდგრადი განვითარების პრინციპებიდან გამომდინარე, მიზნად ისახავს ჰუმანიტარული და ეთნოკულტურული გარემოს დაცვას, ბრძოლას ეკოლოგიური მდგომარეობის გაუმჯობესებისათვის. ეკოლოგიური ცოდნის პროპაგანდას და ცნობიერების ამაღლებას საზოგადოების ფართო ფენებში. ბუნებისადმი ტექნოკრატიული მომხმარებლური დამოკიდებულების აღმოფხვარას, ეკოლოგიურად უსაფრთხო ტექნოლოგიების დანერგვას, საზოგადოებრივი თვალსაზრისით მდგრადი საზოგადოების ფორმირებას.http://www.greens.ge/ . საქართველოს მწვანეთა მოძრაობა არის პოპულარული გარემოსდაცვითი ორგანიზაცია, რომელიც 1989 წელს დაარსდა. საქართველოს მწვანეთა მოძრაობა ახორციელებს კონკრეტულ გარემოსდაცვით პროექტებს. ორგანიზაცია შეიმუშავებს სატყეო მეურნეობის, ეკოლოგიური არქიტექტურის, ეკოგანათლებისა და სხვა სფეროების განვითარების ალტერნატიულ მოდელებს, ეწყობა მათი საჯარო განხილვები, მათი ლობირების კამპანიები, ხორციელდება პრაქტიკული გარემოსდაცვითი საქმიანობები, საკანონმდებლო ინიციატივები და სხვა. საქართველოს მწვანეთა მოძრაობა წარმატებით მუშაობს როგორც ადგილობრივ, ასევე უცხოელ პარტნიორებთან ერთად. მან განახორციელა წარმატებული კამპანიები დიდი ჰიდროელექტროსადგურებისა და ტოქსიკური ნარჩენების გადამამუშავებელი მსხვილი ქარხნების მშენებლობის წინააღმდეგ. 1995 წელს მწვანეთა მოძრაობის დიდი მცდელობის შედეგად საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლს დაემატა მე–3 პუნქტი:"ადამიანს უფლება აქვს მიიღოს სრული, ობიექტური და დროული ინფორმაცია მისი სამუშაო და საცხოვრებელი გარემოს მდგომარების შესახებ". გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების მინისტრის გოგა ხაჩიძის ინიციატივითა და მხარდაჭერით „მწვანე კლუბი“ შეიქმნა. იგი ასობით ახალგაზრდას აერთიანებს. ისინი სხვადასხვა უმაღლესი სასწავლებლის სტუდენტები არიან. კლუბის წევრები პირველად მოხალისეთა საერთაშორისო დღეს - 5 დეკემბერს დაგეგმილ აქციაზე „პოლიეთილენი ბუნების მტერი“ შეიკრიბნენ. (მოხალისეთა დღე 1985 წელს გაეროს გენერალურმა ასამბლეამ დააარსა. ამ დღესთან დაკავშირებულ აქციებში სხვადასხვა ქვეყანაში მილიონობით მოხალისე მონაწილეობს). ახალგაზრდების უმრავლესობამ მოხალისეობის სურვილი და აქტიურობა გამოიჩინა ეკოლოგიურ საკითხებთან დაკავშირებით. საზოგადოებისთვის მიუღებელი უნდა იყოს გარემოს განადგურება, დაბინძურება. აქედან გამომდინარე შეიძლება გვქონდეს იმედი იმისა, რომ გადავარჩენთ გარემოს, რომელსაც დიდი საფრთხე ემუქრება. საჭიროა სკოლის საზოგადოების და ასევე მოსახლეობის ინფორმირება: მათი სამოქალაქო ცნობიერების და ეკოლოგიური განათლების დონის ამაღლება, გაცნობიერება იმისა თუ რა გავლენას ახდენს ადამიანის ჯამრთელობაზე დაბინძურებული გარემო, მეორადი წარმოების სიკეთე, კომუნიკაციის აქტიური მოქალაქის პრაქტიკული უნარ-ჩვევების განვითარება. ეხლა რაც შეეხება ”უნარჩენო წარმოების სიკეთეს”...უკანასკნელ წლებში მომრავლდა ისეთი ტექნოგენური კატასტროფები, რომლებსაც შეუძლიათ ბუნებრივ გარემოში შეუქცევადი პროცესების განვითარება, ადამიანის ჯანმრთელობაზე გამოუსწორებელი ზიანის მიყენება. მავნე ქიმიური ნივთიერებით გარემოს დაბინძურება ძირითადად იმ რაიონებშია მოსალოდნელი სადაც აღინიშნება ქიმიური მრეწველობის განვითარების მაღალი დონე, თუმცა ყველაზე მასშტაბური კატასტროფები განვითარებადი ქვეყნებისთვისაა დამახასიათებელი. ამგვარ ქვეყნებში ძვირადღირებულობის გამო ვერ ხერხდება ტექნოლოგიური პროცესების სრული დაცვა. მაგ: 1984 წელს, ინდოეთში ქიმიური ქარხნიდან ნივთიერების გამოფრქვევის შედეგად მოხდა მსოფლიოში უდიდესი ტექნოგენური კატასტროფა. ამის შედეგად მაშინვე დაიღუპა 3 000 ადამიანი და დაზარალდა 500 000-მდე ინდოელი. უკანასკნელი წლების განმავლობაში ნარჩენების პრობლემამ ევროკავშირის გარემოს დაცვით პოლიტიკაში განსაკუთრებული ადგილი დაიკავა. ჩვენს ქვეყანაშიც ნარჩენების მართვა აქტუალურ პრობლემას წარმოადგენს. ამ პრობლემის იდეალური გადაწყვეტა არის ნარჩენების თავიდან აცილება, ხოლო რისი აცილებაც შეუძლებელია ხელმეორედ უნდა იქნეს გამოყენებული ან გადამუშავებული. მეორადი გადამუშავების შედეგად მცირდება მოთხოვნილება ახალ ნაგავსაყრელებზე, მცირდება გარემოს დაბინძურება, მრეწველობა ღებულობს ღირებულ ნედლეულს, რითაც ხდება ბუნებრივი რესურსების შენარჩუნება. ბუნებრივი რესურსების შენარჩუნება კი ქვეყნის მდგრადი განვითარების მნიშვნელოვან ელემენტს წარმოადგენს. საქართველოში მხოლოდ ქალაქ რუსთავში განლაგებული ქიმიური მრეწველობის საწარმოები ქმნიან პოტენციურ საფრთხეს.
რუსთავი — რესპუბლიკური დაქვემდებარების ქალაქია, ქვემო ქართლის მხარის ადმინისტრაციული ცენტრი. რუსთავი საქართველოს უმთავრესი სამრეწველო ქალაქია თბილისის შემდეგ.
დასავლეთ ევროპის ქვეყნებში უამრავი ისეთი საწარმოა, სადაც ნაგავს წვავენ და გამოიმუშავებენ თბურ ენერგიას, რომლითაც მარაგდება და თბება ქალაქები. მთელ მსოფლიოში მაკულატურის 39% ხელოვნურად გადამუშავდება. ერთი ტონა მაკულატურის გადამუშავება სოცოცხლეს უნარჩუნებს 17 – 19 ზრდასრულ ხეს.
ნაგავსაყრელებზე ისეთი ნარჩენები ხვდება, რომლის მეორადი გადამუშავება შესაძლებელია. ასეთი ტექნოლოგიის მაგალითია კვების პროდუქტების ნარჩენებისაგან პოლიეთილენის პარკების დამზადება; ბლოკის საწარმოში ხდება წიდის, ნაშალი მასალის და პოლიეთილენის გადამუშავება; ასფალტის ქარხანაში - წიდის, საამშენებლო ნარჩენების და ნავთობპროდუქტების გადამუშავების შედეგად ნარჩენი მასალების გამოყენება . . . ჯანსაღი გარემო გლობალური პრობლემაა და ბუნებრივია ჩვენი ქალაქიც ამ პრობლემის წინაშე დგას.
რაც უფრო იზრდება ადამიანთა ცხოვრების დონე, მით უფრო მეტი ნარჩენი გროვდება მის ირგვლივ.
ნარჩენი რესურსია და შესაძლებელია უნარჩენო ტექნოლოგიების გამოყენებით მისგან სასარგებლო ნივთები მივიღოთ. საყოფაცხოვრებო და სამრეწველო ნარჩენები-ძველი ნივთები: ავეჯი, ტანსაცმელი, გატეხილი სათამაშოები, შესაფუთი მასალები, ძველი რვეულები, ჟურნალ-გაზეთები, პოლიეთილენის ბოთლები, ალუმინის ქილები და სხვ. არა მარტო აბინძურებენ გარემოს, არამედ მათი გადაყრა მდინარეებსა და ტბებში საშიშროებას უქმნის ცოცხალ ორგანიზმებს. ეს საფრთხეს უქმნის ადამიანის ჯანმრთელობას.
საზოგადოებას ჯერ კიდევ არ აქვს გათავისებული ეკოლოგიური პრობლემა , არ არის სათანადო ეკოლოგიური განათლების დონე.
ჩვენ ვფიქრობთ ამ მხრივ განსაკუთრებული როლის შესრულება შეუძლია სკოლას, რადგან მოქალაქის აღზრდა, სამოქალაქო ცნობიერების ჩამოყალიბება სწორედ სკოლიდან იწყება. სწორედ ამიტომ ჩვენი ჯგუფის აქტიურობით სკოლაში მოეწყო აქცია: ,, ბუნება მბრძანებელია ’’,
ჩატარდა გაკვეთილები ბუნების დაცვასთან დაკავშირებით, საუბრები მაღალკლასელებთან ,,ნარჩენების მეორადი გადამუშავების სიკეთე”, მოსწავლეებმა გამოვუშვით კედლის გაზეთი,
ინფორმატიკის გაკვეთილებზე მოსწავლეებმა შეასრულეს დავალება: დავამზადეთ ბუკლეტები თემაზე: ,,ბუნება მბრძანებელია”, დარიგდა ბუკლეტები და სარეკლამო ფურცლები სოფლის მოსახლეობაში. ათობით სარეკლამო ფურცელი დავუგზავნეთ ჩვენს თანატოლებს ელ.ფოსტის საშუალებით საქართველოს ფარგლებში და მის საზღვრებს გარეთ.
მოეწყო აქცია მოსწავლეებისათვის ასფალტზე ხატვა: ,,გავუფრთხილდეთ ბუნებას”.
მეგობრების, ინგლისურის მასწავლებლის დახმარებით შევძელით მეტად სერიოზული ინგლისურენოვანი ვებგვერდის შექმნა გაცნობა და ინფორმაციის მოძიება; ხლა ცოტა რამ გლობალურ დათბობაზე; გლობალური დათბობა —დედამიწის ატმოსფეროს მიწისპირა ფენის და მსოფლიო ოკეანის საშუალო წლიური ტემპერატურის სწრაფი ზრდის პროცესი. ატმოსფეროს საშუალო ტემპერატურა დედამიწის ზედაპირზე ბოლო საუკუნის განმავლობაში 0.74 ± 0.18 °C-ით გაიზარდა. კლიმატის ცვლილების სამთავრობათშორისო ჯგუფის (IPCC) დასკვნით "დედამიწის ატმოსფეროს საშუალო ტემპერატურის ზრდა მე-20 საუკუნის შუა წლებიდან სავარაუდოდ განპირობებულია ანთროპოგენური (ანუ ადამიანის საქმიანობის შედეგად წარმოქმნილი) სათბურის აირების კონცენტრაციის ზრდით", რომლის შედეგადაც ძლიერდება ატმოსფეროს სათბურის ეფექტი, რაც დედამიწის ქერქისა და ქვემო ატმოსფეროს გახურებას იწვევს. 21–ე საუკუნეში მოსალოდნელია დედამიწის ატმოსფეროს საშუალო ტემპერატურის შემდგომი ზრდა 1,1 – 6,4 °C–ით. სათბური აირების კონცენტრაციის ზრდის შეჩერების შემთხვევაშიც კი ეს დათბობა კიდევ ათას წელს გაგრძელდება. მხოლოდ ამის შემდეგ არის მოსალოდნელი დარღვეული წონასწორობის ხელალხალი დამყარება და საშუალო ტემპერატურის დასტაბილურება. ატმოსფეროს საშუალო ტემპერატირუს ზრდა გამოიწვევს ზღვის დონის აწევას. გაიზრდება კატასტროფული კლიმატური მოვლენების სიხშირე და სიმძლავრე, შეიცვლება ნალექების რაოდენობა და განაწილება. შეიცვლება აგრეთვე სოფლის მეურნეობის მოსავლიანობა, შემცირდება მყინვარები, გადაშენდება ცოცხალი ორგანიზმების ზოგიერთი სახეობები, გაიზრდება დაავადებათა რიცხვი. ჯერჯერობით უცნობია დედამიწის რომელი რეგიონი უფრო მეტად დაზარალდება ამ ცვლილებების შედეგად. სახელმწიფოთა უმრავლესობამ ხელი მოაწერა კიოტოს ოქმს, რომელიც ატმოსფეროში სათბურის აირების გაფრქვევათა შემცირებას ისახავს მიზნად. თუმცა არ წყდება დებატები იმის შესახებ, თუ რა უფრო რაციონალურია: გლობალური დათბობის შეჩერების ან შემოტრიალების მცდელობა თუ ადაპტაცია არსებულ და მოსალოდნელ ცვლილებებისადმი. საერთაშორისო ორგანიზაცია ”Global Humanitarian Forum”-მა, რომლის თავმჯდომარეც გაეროს გენერალური დირექტორი კოფი ანანია, გამოაქვეყნა დასკვნა, რომელშიც გლობალური დათბობის მსხვერპლთა ზუსტი რაოდენობაა დასახელებული. ამის შესახებ ”New Scientist”-ი წერს. მკვლევართა მონაცემებით, ამჟამად გლობალური დათბობის გამო მსოფლიოში ყოველწლიურად დაახლოებით 300 ათასი ადამიანი იღუპება. საქმე იმაშია, რომ კლიმატის ცვლა ბუნებრივი სტიქიური მოვლენების რაოდენობის ზრდას იწვევს, ისეთების, როგორიცაა გვალვა და წყალდიდობა. ამას გარდა ცვალებადი კლიმატი გავლენას ახდენს განვითარებული ქვეყნების სოფლის მეურნეობაზეც, რასაც შიმშილობამდე მივყავართ. ”Global Humanitarian Forum”-ის მონაცემებით, სიკვდილიანობის დიდი წილი (90%-ი) განვითარებულ ქვეყნებზე მოდის. მეცნიერები ვარაუდობენ, რომ 2030 წლისათვის დათბობის მსხვერპლთა რაოდენობა ყოველწლიურად 500 ათასამდე გაიზრდება. ადამიანმა უძველეს ეპოქაშივე იგრძნო მზის განსაკუთრებული ძალა. ყველა ძველი ცივილიზაცია აღმერთებდა, თაყვანს სცემდა მზეს. გადიოდა საუკუნეები და მნათობისადმი ბრმა მორჩილება მისი შეცნობის სურვილით იცვლებოდა. დღეს უკვე ვიცით, რომ მზე გიგანტური სფეროა, რომლის წიაღშიც უზარმაზარ ტემპერატურაზე თერმობირთვული რეაქციები მიმდინარეობს. მეცნიერები განუწყვეტლივ აკვირდებიან მზის ლაქებს, აღნუსხავენ აფეთქებათა რაოდენობასა და სიმძლავრეს, მაიონიზებელი და სხვა გამოსხივებების ინტენსივობას. ცნობილია, რომ ეს პროცესები გარკვეული ციკლურობით მიმდინარეობს. ყველაზე უკეთ არის შესწავლილი 11-12-წლიანი ციკლი, რომელიც მოიცავს მზის აქტივობის 4 ფაზას: მატებას, მაქსიმუმს, დაქვეითებას და მინიმუმს. მზესა და დედამიწას შორის საკმაოდ დიდი მანძილია, ამიტომ ზოგიერთი სკეპტიკოსი მიიჩნევს, რომ დედამიწის ბიოსფეროსა და ადამიანის ჯანმრთელობაზე მზის გავლენის შესახებ მოსაზრება გადაჭარბებულია. ისინი მზეს მხოლოდ და მხოლოდ ბუნებრივი განათების წყაროდ აღიქვამენ. სინამდვილეში, თუ გავითვალისწინებთ მზის დიამეტრსა და დედამიწასა და მზეს შორის მანძილის თანაფარდობას, აღმოჩნდება, რომ მზე არც ისე შორსაა.
სხვადასხვა, მათ შორის - ადამიანისთვის საშიში გამოსხივების, ნაწილაკების, მაგნიტური ველების ერთობლიობას, რომელიც მზიდან პლანეტათაშორის სივრცეში გამოიტყორცნება, მზის ქარიშხალს უწოდებენ. 3-4 დღეში ეს ქარიშხალი დედამიწის ზედაპირს აღწევს. ამიტომაც გვეხება უშუალოდ მზეზე მიმდინარე ცვლილებები. ადამიანის ჯანმრთელობაზე მზის ზემოქმედებას დედამიწის ზედაპირამდე მოღწეული გამოსხივების ხასიათი განსაზღვრავს. მისი კომპონენტებია ხილული სინათლე, ინფრაწითელი და ულტრაიისფერი გამოსხივება, რადიოტალღები, რენტგენისა და სხვა მაიონიზებელი გამოსხივება. მზის სინათლე ანუ გრძელტალღოვანი ხილული რადიაცია საშუალებას გვაძლევს, აღვიქვათ საგნები, მოვახდინოთ გარემოში ორიენტირება, შევასრულოთ სხვადასხვა სამუშაო... მზის სინათლეს ჩვენი კანიც აღიქვამს - ზომიერი ზემოქმედებისას იქმნება სითბური ეფექტი, ხოლო ჭარბი დასხივება მზით დამწვრობას იწვევს. როდესაც კანში ან კანზე დაგროვილია სხივების შთანთქმის უნარის მქონე ბუნებრივი, მედიკამენტური ან ფისისმაგვარი ნივთიერება (ფისისმაგვარია, მაგალითად, ნავთობის გადამუშავების პროდუქტები), მოსალოდნელია ეგრეთ წოდებული ფოტოქიმიური ეფექტი, რასაც შეიძლება კანის მძიმე დაზიანება ან ორგანიზმის ზოგადი დაავადება მოჰყვეს.
ინფრაწითელი რადიაცია კანში 0,1-დან 10-12 მილიმეტრამდე აღწევს. ამის შედეგად ვითარდება სითბური ეფექტი, ფართოვდება სისხლძარღვები, ძლიერდება კანის სუნთქვა და სისხლის მიმოქცევა, სტიმული ეძლევა ბიოაქტიური ნივთიერებების სინთეზსა და შეწოვას. ინფრაწითელი გამოსხივების სამკურნალო დოზები ფართოდ გამოიყენება კანის, შინაგანი ორგანოების, ტრავმატოლოგიური დაავადებების ფიზიოთერაპიაში. არც ის უნდა დავივიწყოთ, რომ საწარმოო და ზოგჯერ საყოფაცხოვრებო პირობებში ინფრაწითელი გამოსხივება შეიძლება კატარაქტის, გადახურების, სითბური დაკვრის, ენდოკრინული ორგანოების ფუნქციის დარღვევის მიზეზად იქცეს. მზის სპექტრის ყველაზე ბიოაქტიური ნაწილია ულტრაიისფერი გამოსხივება. ორგანიზმზე მისი ძირითადი და ჯანმრთელობისთვის მნიშვნელოვანი ზემოქმედება მოიცავს ზოგადმასტიმულირებელ, ბაქტერიციდულ, ვიტამინებისა და პიგმენტების წარმომქმნელ ეფექტებს. აღარ შევჩერდებით ულტრაიისფერი გამოსხივების როლზე D ვიტამინის სინთეზსა და რაქიტის პროფილაქტიკაში. ასაკი, ზოგიერთი დაავადება, ჩაკეტილ გარემოში იძულებითი ყოფნა, საწარმოო და საყოფაცხოვრებო პირობები ზოგჯერ მზის ბუნებრივი გამოსხივების დეფიციტს იწვევს, რასაც ხშირად არასასურველი შედეგები მოსდევს. უარესდება ადამიანის თვითშეგრძნება, მისი ნერვულ-ფსიქიკური სტატუსი, ქვეითდება გონებრივი და ფიზიკური შრომის უნარი, შეუვალობა ინფექციური და სხვა დაავადებების მიმართ, იზრდება მოტეხილობისა და საყრდენ-მამოძრავებელი სისტემის სხვა დაზიანებათა რისკი, ფერხდება გამოჯანმრთელებისა და რეაბილიტაციის პროცესები. და მაინც, დღეს ადამიანს საფრთხეს მზის სხივების ჭარბი ზემოქმედება უქმნის და არა მათი დეფიციტი. უზომო გარუჯვა ზრდის კანისა და ზოგიერთი სხვა ორგანოს სიმსივნის რისკს, აუარესებს გულ-სისხლძარღვთა და ენდოკრინული სისტემის დაავადებების მიმდინარეობას, იწვევს თვალის პათოლოგიებს. მრავალი ჩვენგანი მეტისმეტად მგრძნობიარეა მზის მომატებული აქტიურობისადმი. ეს განსაკუთრებით ხანშიშესულ და გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების მქონე ადამიანებს ეხება. სამწუხაროდ, არ არსებობს მედიკამენტი, რომელიც მეტეომგრძნობელობისგან გვიხსნიდა, ამიტომ მნიშველოვანია ძირითადი დაავადების (მაღალი წნევის, სტენოკარდიის და ა. შ.) მკურნალობა. დრო, როცა ადამიანის საქმიანობა ბუნებრივ განათებაზე იყო დამოკიდებული, კარგა ხანია წარსულს ჩაბარდა. დღეს ელექტროგანათების გარეშე ცხოვრება წარმოუდგენელია. კარგი განათება აუცილებელია, რათა კარგად დავინახოთ ირგვლივ მდებარე საგნები და თავიდან ავიცილოთ მხედველობის ორგანოს დაავადებები. თუმცა ეს ყველაფერი როდია. კარგი განათება დადებითად მოქმედებს სასმენი აპარატის ფუნქციურ მდგომარეობაზე, ენდოკრინულ ორგანოებზე, მეხსიერებაზე, ფიზიკური და გონებრივი შრომის უნარზე, გუნება-განწყობაზე, აქვს ბაქტერიციდული და ვიტამინების წარმომქმნელი ეფექტი. განათება კარგია თუ ცუდი, ამას მხოლოდ სუბიექტური აღქმის საფუძველზე როდი განვსაზღვრავთ. არსებობს მარტივი მეთოდი, რომლის მეშვეობითაც შეგვიძლია დავადგინოთ, საკმარისია თუ არა ჩვენი ოთახის ბუნებრივი განათება. ამისთვის ფანჯრის მინების ფართობი უნდა გავყოთ იატაკის ფართობზე. საცხოვრებელი ოთახისთვის შეფარდება 1:8 უნდა იყოს. თუმცა ოთახის ფორმასაც აქვს მნიშვნელობა _ თუ კედელი ფანჯრიდან შორს არის, განათება მცირდება. ნორმის დადგენაში აქაც თანაფარდობა გვეხმარება: უნდა გავზომოთ მანძილი ფანჯრის სიბრტყიდან მოპირდაპირე კედლამდე და გავყოთ მანძილზე ფანჯრის ზედა კიდიდან იატაკამდე. განაყოფი 2-ს არ უნდა აღემატებოდეს.
ხელოვნური განათება ის სასწაულია, რომელიც გვაძლევს საშუალებას, ნატიფი სამუშაო შევასრულოთ ყველგან და დღე-ღამის ნებისმიერ დროს, თუმცა მის მიმართ ჰიგიენის თვალსაზრისით განსაკუთრებული მოთხოვნები გვაქვს: ხელოვნური განათება ინტენსივობით ახლოს უნდა იდგეს ბუნებრივთან. ის უნდა იყოს თანაბარი, არა მეტისმეტად კაშკაშა (დისკომფორტს არ უნდა იწვევდეს), არ ქმნიდეს ხმაურს, სითბურ ეფექტს და ხანძრის გაჩენის საშიშროებას. სასურველია, სინათლის წყარო იყოს კომპაქტური, ლამაზი და მოხერხებული გასაწმენდი. გარემოს დაბინძურების ერთ–ერთი სახეა მჟავე წვიმები; მჟავე წვიმები ბევრი რეგიონისთვის გარემოს დაბინძურების თვალსაზრისით ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პრობლემაა. ეს დასახელება ისეთ მოვლენებს აერთიანებს, როგორიცაა მჟავე ნისლი, მჟავე თოვლი და ა.შ. მაგრამ თითოეული მათგანი ატმოსფერულ ტენში მჟავათა არსებობას და გარემოზე მათ დამაზიანებელ მოქმედებას გულისხმობს. მჟავე წვიმის მოვლენა 1800 წელს ბრიტანეთში ანგუს სმიტის მიერ იქნა აღწერილი და 1950 წლამდე მივიწყებული იყო. ეს პროცესი ბუნებრივ წვიმასთან შედარებით წვიმის წყლის მჟავიანობის მომატებას გულისხმობს. მჟავე წვიმის ორი უმთავრესი კომპონენტია გოგირდმჟავა და აზოტმჟავა. ზოგჯერ მჟავე წვიმები საკმაოდ შორს მოდის იმ ადგილებიდან, სადაც პირველადი დამაბინძურებელი ნაერთების წყაროებია. ამრიგად, მჟავე წვიმების პრობლემა ამა თუ იმ ქვეყნის ფარგლებით არ შემოისაზღვრება, რადგანაც ატმოსფერული დამაბინძურებლები დიდი მასშტაბით გადაადგილებას ხშირად განიცდიან. მაგალითად, მჟავე წვიმების უმეტესობა, რომელიც ნორვეგიაში, შვეციასა და ნიდერლანდში მოდის, ევროპის სხვა ქვეყნებში გამოყოფილი გოგირდისა და აზოტის ოქსიდებიდან წარმოიქმნება. მჟავიანობის მომატება უარყოფითად მოქმედებს როგორც მცენარეულ, ისე ცხოველურ სამყაროზე. გაზრდილი მჟავიანობა თევზის პოპულაციის მკვეთრ შემცირებას იწვევს. თევზების სახეობათა მხოლოდ მცირე რიცხვს შეუძლია გადარჩეს და მჟავე არეში რეპროდუქცია განახორციელოს. ბოლო დროს ცხადი გახდა, რომ ჰაერის დაბინძურებას ტყის მასივზეც შეუძლია მნიშვნელოვანი გავლენის მოხდენა, რის შედეგადაც შეინიშნება ტყის მასივების შემცირების ტენდენცია.
გარემოს დაბინძურებაზე იმოქმედა უკრაინაში, ჩერნობილის ატომური ელექტროსადგურის აფეთქებამ; ჩერნობილის კატასტროფა — 1986 წლის 26 აპრილს უკრაინის ტერიტორიაზე (იმ დროისთვის — უკრაინის სსრ) მდებარე ჩერნობილის ატომური ელექტროსადგურის მეოთხე ბლოკის ავარია. ეს იყო ბირთვულ მოვლენათა საერთაშორისო შკალით მეშვიდე დონის ერთადერთი შემთხვევა ისტორიაში. ბირთვული აფეთქების შედეგად რეაქტორი მთლიანად დაინგრა, რამაც მისი მიმდებარე ვრცელი ტერიტორიის რადიოაქტიური დაბინძურება გამოიწვია. ის შეფასებულია, როგორც უდიდესი ავარია ატომური ენერგეტიკის ისტორიაში, როგორც დაღუპულთა და მისგან დაშავებულ ადამიანთა რაოდენობით, ისე ეკოლოგიური დაბინძურებითა და ეკონომიკური ზიანით. ავარიის შედეგად გაჩენილმა რადიოაქტიურმა ღრუბელმა გადაიარა სსრკ-ის ევროპული ნაწილი, აღმოსავლეთი ევროპა, სკანდინავია, დიდი ბრიტანეთი და აშშ-ს აღმოსავლეთი ნაწილი. რადიოაქტიური ნალექის 60% დაილექა ბელორუსიის ტერიტორიაზე. დაბინძურებული ზონიდან ევაკუირებული იყო დაახლოებით 200 000 ადამიანი. ჩერნობილის ავარია სსრკ-სთვის გახდა უდიდესი სოციალურ-პოლიტიკური მნიშვნელობის მოვლენა. მისი მიზეზების გამოძიება დიდი ხნით გაჭიანურდა[1][2]. ფაქტების ინტერნპრეტაცია და ავარიის ვითარების ანალიზი დროთა განმავლობაში იცვლებოდა და ამიტომ დღემდე მასზე სრული და ზუსტი ინფორმაცია არ არსებობს.

ბირთვული იარაღის შექმნის ისტორია:
ბირთვული იარაღის შექმნაზე მუშაობა დაიწყო მე-20 საუკუნის 30-იანი წლების დასაწყისში. ამ სამუშაოებს საფუძვლად დაედო გასული საუკუნის დასაწყისში მომხდარი მთელი რიგი უდიდესი აღმოჩენები ფიზიკაში. ამ აღმოჩენებიდან განსაკუთრებით აღსანიშნავია ალბერტ აინშტაინის მიერ ნაჩვენები "მასის დეფიციტი", რაც გახდა ბირთვული იარაღის თეორიული საფუძველი. თუმცა გარდა ამისა იყო სხვა უმნიშვნელოვანესი აღმოჩენებიც, მაგ. ერნესტ რეზერფორდის ატომის მოდელი (1911 წელი) და სხვა. ბირთვული იარაღის შექმნის პრაქტიკული საფუძველი გახდა დიდი გერმანელი ფიზიკოსის, ოტო ჰანის მიერ 1938 წლის 17 დეკემბერს, ატომის ბირთვის გახლეჩა. სამართლიანობის გულისთვის უნდა ითქვას, რომ ოტო ჰანთან ერთად სამუშაოებში მონაწილეობდა ფრიც შტრასმანი და ლიზა მეიტნერი. ეს უკანასკნელი, ლიზა მეიტნერი, იყო ებრაელი და იგი შემთხვევით გადაურჩა საკონცენტრაციო ბანაკს, მან თავისი კოლეგების, განსაკუთრებით ოტო ჰანის ძალისხმევით მოახერხა გაქცევა შვეციაში. ბოლო, დაუდასტურებელი ინფორმაციით, ატომის ბირთვის გახლეჩვაში, მისი დამსახურება უფრო მეტი იყო, ვიდრე ოტო ჰანის. ამავე პერიოდში გამოქვეყნდა მთელი რიგი თეორიული კვლევების შედეგები, ექსპერიმენტების მასალები. ატომური იარაღის შექმნა რეალობად იქცა.
"პროექტი ურანი" :
1939 წლის აპრილში ორმა გერმანელმა ფიზიკოსმა, პაულ ჰარტეკმა და ვილჰელმ გროტმა წერილი მისწერეს იმპერიის სამხედრო უწყებას. ამ წერლიში ისინი აცხადებდნენ, რომ ატომურ ფიზიკაში უკანასკნელმა მიღწევებმა შესაძლებელი გახადა ისეთი იარაღის შექმნა, როლის ძალაც ყოველგვარ წარმოდგენას აღემატებაო. 1939 წლის 26 სექტემბერს სამხედრო უწყების პროტექტორატის ქვეშ შეიქმნა ფიზიკოსებით დაკომპლექტებული ე.წ. "ურანის საზოგადოება". 1941 წლის სექტემბერში კი გერმანიამ დაიწყო "პროექტი ურანი". პროექტს ხელმძღვანელობდა გენიალური გერმანელი ფიზიკოსი, კვანტური მექანიკა ფუძემდებელი - ვერნერ ჰაიზენბერგი. დასაწყისში პროექტი ძალიან წარმატებულად მიდიოდა წინ, მაგრამ ამ პროექტის შესახებ მალევე შეიტყო მოკავშირეთა (მხოლოდ ბრიტანეთი და აშშ) დაზვერვამ. ამის შემდეგ ისინი მუდმივად და ენერგიულად უშლიდნენ ხელს პროექტის მიმდინარეობას. ათასობით ბომბდამშენის, დივერსიული ჯგუფების, ადგილობრივი იატაკქვეშეთის, პარტიზანების საშუალებით ინგრეოდა და ნადგურდებოდა ყველა ქარხანა, შენობა-ნაგებობა, რომელიც ოდნავ მაინც აღძრავდა ეჭვს, რომ ის "პროექტი ურანი"-სთვის შეიძლება ყოფილიყო გამოსადეგი. გარდა ამისა, აშშ ახორციელებდა ოპერაცია "ალსოს"-ს, რომელიც ითვალისწინებდა სპეცსამსახურების მეშვეობით ყოველგვარი ინფორმაციის მოძიებას გერმანული პროექტის მიმდინარეობის შესახებ. საბოლოოდ "პროექტი ურანი" ჩავარდა. მისი წარუმატებლობა განაპირობა რამოდენიმე ფაქტორმა: 1. ეს სამუშაოები მოითხოვდა პროექტზე უდიდესი სამრეწველო კომპექსის მუშაობას. გერმანიის სამრეწველო კომპლექსი თითქმის მთლიანად გაანადგურა მოკავშირეთა ავიაციამ. 2. 1944 წლის გაზაფხულზე ჰაიზენბერგი მივიდა მომენტამდე, როცა კვლევები (იგულისხმება რეაქტორების, სპეციალური ქარხნების მშენებლობა და ა.შ.) უნდა გაგრძელებულიყო ორი თანაბარუფლებიანი, ნელი ნეიტრონების და სწრაფი ნეიტრონების მიმართულებით. თითქმის ყველა მიმართულებით არსებულ ათასობით კილომეტრიან ფრონტებს, სადაც ყოველ უბანზე უმძიმესი ბრძოლები მიმდინარეობდა, გერმანიის სამრეწველო რესურსები მოთხოვნების მხოლოდ ნაწილს აკმაყოფილებდა. ამის გამო ადოლფ ჰიტლერმა მიიღო გადაწყვეტილება პროექტი გაგრძელებულიყო მხოლოდ ერთი მიმართულებით და ეს მიმართულება ჰაიზენბერგს უნდა აერჩია. მან ალალ ბედზე გააკეთა არჩევანი და ნელი ნეიტრონების მიმართულება აირჩია. ეს მიმართულება მცდარი აღმოჩნდა. 3. პროექტის ფარგლებში მიმდინარე სამუშაობისათვის აუცილებელი იყო ე.წ. "მძიმე წყალი". მას აწარმოებდა ოკუპირებულ ნორვეგიაში, ქალაქ რიუკანთან მდებარე ჰიდროელექტრო სადგური და მასზე მიდგმული ქარხანა. იქ დაგროვილი "მძიმე წყალის" მარაგი, გერმანიაში ტრანსპორტირებისას, სონგდიოლის ტბაში ჩაძირა ნორვეგიელ პარტიზანთა ჯგუფმა ბრიტანული დაზვერვის მითითებით. შემდეგ ბრიტანეთის დაზვერვამ ჩაატარა მეორე მსოფლიო ომის შედევრად ცნობილი კომანდოსების ოპერაცია და აფეთქებული იქნა ქარხანა. მისი აღდგენის შემდეგ იგი 140 ბომბდამშენმა დაბომბა და მიწასთან გაასწორა. "პროექტი ურანი" დაიხურა.
ბირთვული იარაღი, ბიოლოგიურ და ქიმიურ იარაღთან ერთად, მიეკუთვნება მასობრივი განადგურების იარაღების ჯგუფს.
ბირთვული იარაღის აფეთქების გამანადგურებელი ფაქტორებია:
• დასხივება
• იონური გამოსხივება
• დამრტყმელი ტალღა
• რადიოაქტიური დაბინძურება
• ელექტრომაგნიტური იმპულსი
ბირთვული მუხტის მიხედვით ანსხვავებენ: თერმობირთვულ იარაღს და ნეიტრონულ იარაღს. ბირთვული იარაღი, დანიშნულების მიხედვით იყოფა: ტაქტიკურ, ოპერატიულ-ტაქტიკურ და სტრატეგიულ ჯგუფებად. ბირთვული იარაღი მისი შექმნიდან დღემდე, ცივი ომის პერიოდში და შემდეგაც წარმოადგენდა შანტაჟისა და მისი აფეთქბეით მუქარის ინსტრუმენტს, როგორც განვითარებული ასევე განვითარებული სახელმწიფოების ლიდერების და პოლიტიკოსების ხელში. დღეს მსოფლიო უდიდესი საშიშროების წინაშე დგას, რაც თავის მხრივ უკავშირდება საერთაშორისო ტერორიზმის და ამ მოძრაობის ბირთვული იარაღით აღჭურვის რეალურ საფრთხეს.
დღეს გარემოს დაბინძურება ჩვენი ჯანმრთელობის ძირითად საფრთხეს წარმოადგენს. სასუნთქი ჰაერის დაბინძურება მუდმივად იზრდბა. დადგინდა, რომ დიდ ბრიტანეთში ყოველწლიურედ 2400 ნაადრევი სიკვდილიანობის მიზეზი ჰაერის დაბინძურებაა. ფილტვების კიბოთი გარდაცვლილი 10 ადამიანიდან, ერთი ჰაერის დაბინძურების შედეგია. თანახმად 2000 წლის მონაცემების შედეგად სიკვდილიანობის საერთო მაჩვენებლის 6% საფრანგეთში, ავსტრალიასა და შვეიცარიაში ჰაერის გამონაბოლქვით დაბინძურებულ ჰაერს მიეწერება. ზემოთჩამოთვლილ ქვეყნებში ავტო მანქანით ტოქსიკური გამონაბოლქვი ყოველწლიურად მინიმუმ 500000 ასტმურ კრიზისისა და 25000–ზე მეტი ახალი ქრონიკული ბრონქიალური დაავადებების მიზეზი ხდება. სერიოზული განგაშის საგანია ის ფაქტი, რომ ქალაქებში ჰაერის დაბინძურებით გამოწვეული ჯანმრთელობის საფრთხე გაცილებით მაღალია, ვიდრე სიგარეტით გამოწვეული საფრთხე. ძირითადი ტოქსიკური ნაერთები, რომლებიც ჰაერს აბინძურებს და კაცობრიობას ემუქრება, გამონაბოლქვი (ნახშიროჟანგი), ტყვია, ბენზოლი, აზოტის დიოქსიდი და ჰაერით გადამტანი ტოქსიკური ნაერთებია, კერძოდ კი ისინი, რომლებიც ფილტვებში ხვდება.სამწუხაროდ, დაბინძურებული ჰაერის უარყოფითი ეფექტი სერიოზულ საფრთხეს არა მარტო უფროსებს, არამედ ბავშვებსაც უქმნის. და რაც უფო სავალალოა, ტოქსიკური ნაერთები ზეგავლენას ჯერ კიდევ დედის საშოში მყოფ ბავშვებზეც (ემბრიონზე) ახდენენ. ორსული ქალების მიერ დაბინძურებული ჰაერის ორი ყველაზე ფართოდ გავრცელებული ნაერთის ჩასუნთქვა სერიოზულ კარდიო–ანატომიური ანომალიებით დაბადების ალბათობას ზრდის. ეს მნიშვნელოვანი შედეგები კალიფორნიის, ლოს ანჯელესის უნივერსიტეტის ექიმების და მეცნიერების მიერ ჩატარებული ეპიდემიოლოგიური კვლევების შედეგად დაფიქსირდა. ეს პირველი შემთხვევაა, როდესაც კარგად ორგანიზებული და სერიოზული კვლევები ადასტურებს, რომ ჰაერი, რომელსაც ჩვენ ვსუნთქავთ, ისეთ ტოქსიკურრ ნაერთებს შეიცავს, რომლებიც ბავშვებში თანდაყოლილ ანომალიებს იწვევენ. შესწავლილ ტოქსიკურ ნაერთებს ოზონი და ნახშიროჟანგი წარმოადგენს. როდესაც ეს ნაერთი დიდი რაოდენობით ატმოსფეროში გვხვდება, ის ორსულ ქალებზე სერიოზულ ზემოქმედებას ახდენს და ნაყოფს დიდ ზიანს აყენებს, მით უფრო ორსულობის 3–დან 6 თვემდე.ორსულობის ეს პერიოდი გულის განვითარებისთვის უმნიშვნელოვანესია: ამ ნაერთების რაოდენობა რაც უფრო მაღალია ჰაერში, შედეგად სერიოზული ზემოქმედება ორსულ ქალზე, მით უფრო დიდია ბავშვში კარდიალური ანომალიის საშიშროება. ზემოაღწერილი კვლევის შედეგებძე დაყრდნობით მკვლევარებს სჯერათ, რომ დაბინძურებულ ჰაერში ორი სხვადასხვა სახის ტოქსიკური ნაერთია, რომელიც ნაყოფს ზიანს აყენებს. მანქანებიდან და ქარხნებიდან წვის შედეგად ნახშიროჟანგი გამოიყოფა. ის უფერული და უსუნოა და ადამიანებს მისი შეგრძნობა არ შეუძლიათ. ოზონი ჩვენი სასუნთქი ჰაერის დონეზეა. ის ფოტოქიმიური რეაქციის, სხვადასხვა ტოქსიკური ნაერთების და მზის ულტრაისფერი სხივების შედეგად წარმოიშობა.მკვლევარები თვლიან, რომ ჰაერის დაბინძურებაში არა მარტო ოზონი და ნახშიროჟანგი უნდა დავადანაშაულოთ. ამ ორი გაზის კონცენტრაციის ზრდა ყოველთვის ხვა ტოქსიკური ნაერთების რაოდენობის ზრდასთანაა დაკავშირებული. მათი კი, თავისმხრივ, ნაყოფის ორგანოების განვითარებაზე საზიანო ეფექტი აქვთ. დაფიქსირდა, რომ კარდიალური დაავადებების ძირითადი სახეობები გულის შიდა მხარის, სარქველის, ფილტვების და აორტის საკმაოდ სერიოზული ანატომიურ ანომალიას განაპირობებს. ბავშვების უმრავლესობა ცხოვრების ძალიან ადრეულ ასაკში გულზე ქირურგიული ჩარევის მსხვერპლნი ხდებიან. სერიოზულ საზრუნავს წარმოადგენს ის ფაქტი, რომ ორსულ ქალებში არსებული ტოქსიკური ნაერთების კონტროლი ან მათი თავიდან აცილება არ შეუძლიათ. მაშინ როდესაც სხვა მავნე ფაქტორების (სიგარეტი, ალკოჰოლი და ნარკოტიკები) საწინააღმდეგოდ ღონისძიების გატარება ან მათი არიდებაა შესაძლებელი, დაბინძურებული ჰაერის წინაშე ორსული ქალები უძლურნი არიან. უნდა აღვნიშნოთ ის გარემოებაც, რომ ეს კვლევა სხვადასხვა ფაქტორებიდან გამომდინარე შესაძლოა გაკრიტიკებულ იქნას, მაგრამ ის ერთგვარ განგაშის ზარს წარმოადგენს, რომელიც გვახსენებს, რომ ჰაერის დაბინძურებას დიდი ყურადღება უნდა დაეთმოს. რა თქმა უნდა ზემოხსენებული კვლევა ატმოსფეროში ნხშიროჟანგის ან ოზონის გარდა სხვა ზიანის მომტან ფაქტორებ, რომლებიც შესაძლოა მსგავსი ანომალიების ძირითად მიზეზს წარმოადგენდნენ, ნათელს არ ფენს. მეტიც, ამ კვლევას გარკვეული ნაკლოვანებებიც აქვს, ვინაიდან მასში არაა გაანალიზებული ხვა რისკ ფაქტორები, რომლებსაც ნაყოფის ორგანოების განვითარებაზე გავლენა აქვს. მიუხედავად ამისა, არსებობს კავშირი იმ კვლევებთან, რომელთა შედეგებიც ცხადყოფს, რომ სასუნთქ ჰაერში არსებულმა ტოქსიკურმა ნაერთებმა შესაძლოა ვადამდელი მშობიარობა და წონა–ნაკლული ბავშვების დაბადება გამოიწვიოს. ისინი მოზრდილი ბავშვების ფილტვებში ანომალიასაც კი განაპირობებენ. არსებობს სიფხიზლის და ჩასუნთქული ჰაერის შემოწმების საჭიროება, რადგან დაბინძურებას ზოგადად მთელს მოსახლეობაზე და განსაკუთრებით კი ნაყოფსა და ბავშვებზე სერიოზული ზეგავლენა აქვს.
დანართი:

კვების პროდუქტებში სიცოცხლისათვის სახიფათო დანამატთა ნუსხა

(პროდუქტებში საკვების დანამატთა დასაშვებ რაოდენობას ადგენს კომისია "Codex Alimentarius")

E–102–სდ E–180–სდ E–280–სგ E–466–კდ

E–102–ად E–201–სდ E–281–სგ E–477–ს

E–104–ს E–210–სგ E–282–სგ E–501–სდ

E105–ად E–211–სგ E–283–სგ E–502–სდ

E–110–სდ E–212–სგ E–310–აგ E–503–სდ

E–111–ად E–213–სგ E–311–აგ E–510–გს

E–120–სდ E–214–სგ E–312–აგ E–513–გს

E–121–ად E–215–სგ E–320–ქა E–527–გს

E–122–ს E–216–სგ E–321–ქა E–620–სდ

E–123–ად, გს, E–219–სგ E–330–სგ E–626–ნდ

E–124–სდ E–220–სდ E–338–კდ E–627–ნდ

E–125–ად E–222–სდ E–339–კდ E–628–ნდ

E–126–ად E–223–სდ E–340–კდ E–629–ნდ

E–127–სდ E–224–სდ E–341–კდ E–630–ნდ

E–129–სდ E–228–სდ E–343–ნდ E–631–ნდ

E–130–ად E–230–სგ E–400–სდ E–632–ნდ

E–131–სგ E–231–აგ E–401–სდ E–633–ნდ

E–141–ს E–232–აგ E–402–სდ E–634–ნდ

E–142–სგ E–233–სდ E–403–სდ E–635–ნდ

E–150–ს E–239–აგ E–404–სდ E–636–სდ

E–151–აგ E–240–სგ E–405–სდ E–637–სდ

E–152–ად E–241–ს E–450–კდ E–907–აგ

E–153–სგ E–242–სდ E–451–კდ E–951–აგ

E–154–ნდ, წა E–249–სგ E–452–კდ E–952–ად

E–155–სდ E–250–წა E–461–კდ E–954–სგ

E–160–აგ E–251–წა E–462–კდ E–1105–აგ

E–171–ს E–252–სგ E–463–კდ

E–173–ს E–270–სდ E–465–კდ

აგ –– ალერგიის (კანის გაღიზიანება, გამონაყარი) გამომწვევი დანამატები

ად –– აკრძალული დანამატები

გს –– განსაკუთრებით საშიში დანამატები

კდ –– კუჭის დაავადებების გამომწვევი დანამატები

ნდ –– ნაწლავების დაავადებების გამომწვევი დანამატები

ს –– საეჭვო დანამატები

სგ –– სიმსივნეების გამომწვევი დანამატები

სდ –– საშიში დანამატები

ქა –– სისხლში ქოლესტერინის რაოდენობის ამწევი დანამატები

წა –– წნევის ამწევი დანამატები
• 1.E-103 –ავთვისებიანი სიმსივნის (კიბოს ) გამომწვევი;
• 2.E-105 –ავთვისებიანი სიმსივნის (კიბოს გამომწვევი);
• 3.E–121 –ავთვისებიანი სიმსივნის (კიბოს ) გამომწვევი;
• 4.E-123 –ავთვისებიანი სიმსივნის (კიბოს ) გამომწვევი;
• 5.E-125 –ავთვისებიანი სიმსივნის (კიბოს ) გამომწვევი;
• 6.E-126 –ავთვისებიანი სიმსივნის (კიბოს ) გამომწვევი;
• 7.E-130 –ვთვისებიანი სიმსივნის (კიბოს ) გამომწვევი;
• 8.E-131 –ავთვისებიანი სიმსივნის (კიბოს ) გამომწვევი;
• 9.E-142 –ავთვისებიანი სიმსივნის (კიბოს ) გამომწვევი;
• 10.E-152 –ავთვისებიანი სიმსივნის (კიბოს ) გამომწვევი;
• 11.E-171 –ღვიძლისა და თირკმელის დაავადების გამომწვევი;
• 12.E-173 –ღვიძლისა და თირკმელის დაავადების გამომწვევი;
• 13.E-210 –ავთვისებიანი სიმსივნის გამომწვევი;
• 14.E–211 –ავთვისებიანი სიმსივნის გამომწვევი;
• 15.E-213 –ავთვისებიანი სიმსივნის გამომწვევი;
• 16.E-221 –კუჭ–ნაწლავის ტრაქტის დაავადების გამომწვევი;
• 17.E-226 –კუჭ–ნაწლავის ტრაქტის დაავადების გამომწვევი;
• 18.E-230 –ალერგიის გამომწვევი;
• 19.E-232 –ალერგიის გამომწვევი;
• 20.E-240 –ავთვისებიანი სიმსივნის გამომწვევი;
• 21.E-311 –ალერგიის გამომწვევი;
• 22.E-313–ალერგიის გამომწვევი;
• 23.E-320 –ღვიძლისა და თირკმელის დაავადების გამომწვევი (საშიშია);
• 24.E-322 – ღვიძლისა და თირკმელის დაავადების გამომწვევი (საშიშია);
• 25.E-330 –ავთვისებიანი სიმსივნის გამომწვევი (განსაკუთრებით საშიშია);
• 26.E-338 –კუჭ–ნაწლავის ტრაქტის დაავადების გამომწვევი;
• 27.E-339– ალერგიის გამომწვევი;
• 28.E-341– კუჭ–ნაწლავის ტრაქტის დაავადების გამომწვევი;
• 29.E-407–კუჭ–ნაწლავის ტრაქტის დაავადების გამომწვევი;
• 30.E-461–კუჭ–ნაწლავის ნაწლავის ტრაქტიის დაავადების გამომწვევი;
• 31.E-466–კუჭ–ნაწლავის ტრაქტის დაავადების გამომწვევი;
• 32.E-477–ავთვისებიანი სიმსივნის გამომწვევი;


გარემოს ანთროპოგენური დაბინძურების მიზეზები და წყაროები:

გაბინძურების სახეები გაბინძურების წყაროები
გოგირდის დიოქსიდი (SO2) სათბობის წვა, მეტალურგია
აზოტის ოქსიდები (NO, NO2) სათბობის წვა, ავტოტრანსპორტი, ავიაცია, აზოტის შემცველი სასუქების გამოყენება
ნახშირბადის მონოქსიდი ( CO) ავტოტრანსპორტი, სათბობის წვა
ნახშირბადის დიოქსიდი (CO2) ავტოტრანსპორტი, სათბობის წვა
აზოტის სუბოქსიდი (N2O) ბიომასის წვა; აზოტის სასუქების გამოყენება
მეთანი CH4 და სხა ნახშირწყალბადები წიაღისეული სათბობის მოპოვება, ავტოტრანსპორტი, ნაგავსაყრელები
პესტიციდები (სოფლის მეურნეობის მავნებლებთან გამოყენებული ქიმიური ნივთიერებები) ქიმიური მრეწველობა, პესტიციდების წარმოება


გირჩევთ ისარგებლოთ მოცემული ცხრილით თქვენთვის საჭირო საქონლის შეძენისას!
სიცოცხლე ერთხელ გეძლევათ, გაუფრთხილდით მას!

გამოყენებული რესურსები:
• www.gccw.org
• www.bteinvestment.com
• www.greenring.orgfree.com
• www.greens.ge
• www.moe.gov.ge
• www.google.ge